HACIN KAZASI

            Hacın kasabası 7 nahiye ve 60 karyeye ve merkezi olan Hacın kasabası’nda 16 mahalleye munkasımdır. Kasaba bir dağın göğsünde vakıadır. Şark ve garbı cihetlerinden Körkün (Kirkot), Çatak namlarıyla 2 çay gelip 10 dakika mesafede cenubiyesinde buluşarak ve Hacın suyu namını alarak bayağı bir nehir olup 3 saat, burada da Göksu’ya karışır. Bu iki çayın bir çeyrek ve bir saat mesafelerindeki membalarından karşısında olan kabiliyet hesabiyle her yanda munkasım olarak kasaba deresinde bostan bahçe yetişir ve değirmen bu çayların üzerinde 4 kergir 9 ahşap köprü vardır. Mevki dağlık olduğundan ziraatleri mahsulünü beslemez derecede ve hatta kasaba bile istenildiği kadar edilemeyip bir hanenin gezinti havalesi aşağı taraftaki hanenin damı olmayla pek sık bir halde kalmıştır.

            Bu kasabanın hudutlarında vakıa “ŞAR” nam karyede taştan mağmül cisim cisim yekpare yekpare tarzında gayet murahashane, kilise, manastır, hamam, tiyatro mahalleri gibi asar antika, bu güne mümessil birçok eziya, türlü türlü menkus ve yazılı antikalar bulunmasına binaen bu karye mahalli bundan 2000 sene kadar mukaddim bir şehir olduğu istidal olunur…

            Aseri antikadan olarak nüfus kasabada kale kilisesi namıyla bir kilise ve Kötün Nahiyesi’nin Venk Karyesi civarında Kostagen namıyla bir kale ile eski bir bina eseri ve Gürleşen Nahiyesi’nin Himmetli karyesi garbında Sis deresi üzerinde “Kanlı Kuyu” namıyla dahi bir kale ve Yağbasan Nahiyesi’nde Kaleboynu Karyesi’nde dahi bir kale ve dahi kasabada daha bazı ufak tefek hayli asarı antika mevcuttur.

            Lakin bağları mağmur ve pekmez ve şarap mahsulleri buralarca mubaddel ve meşhurdur.

            Kasabaya 4 saat mesafedeki Kurcan Dağı’nda gümüş ve iki saat bağdar da demir madenleri olduğu gibi her cihette bakır vesaire damarları bulunur.

            Bu kasabada 9 cami ve mescit 2 medrese 1 rüştiye 1 Protestan milletine mensup kız mektebi 2 sıbyan mektebi 1 manastır 7 kilse 10 Hıristiyan mektebi 200 dükkân 4 fırın 3 han 6 testi fırını 1 hamam 1 debbağ hane 69 bahçe 2500 bağ mevcuttur.

            3 yüz bin dönüm ormanlık alan vardır.

            Kasabada Doğanlı karyesinde Dede Bilal, 2 saat mesafede Mürsel Dede Akoluk karyesinde 3 oğlan, Yağbasan karyesinde cami ve ziyaret